12/24/07

मलाइ पागल नठान्नु है !

मैले जीवनमा धेरै यात्राहरु गरेको छु । यात्रा गर्ने क्रममा धेरै खालका अनुभुतीहरु पनि सँगालेको छु । मलाइ यात्रा गर्ने क्रममा सबैभन्दा रमाइलो लाग्ने एउटा कुरा छ । त्यो हो गाडीको अगाडि‌‌‌ पछाडि, दायाँ बायाँ लेखीएका सायरी, भनाइ पढ्ने । तपाइको पनि यस्तै रुचि छ भने मेरो साथी बन्ने होइन त?

यो साताको अन्त्यतिर गोरखा यात्रा गर्ने अवसर मिलेको थियो । एक्लै थिएँ । त्यसैले पनि म माथि भनेजस्तै काममा ब्यस्त थिएँ । मलाइ एउटा बसको साइडमा लेखिएको भनाइले निकै मन छोयो । हुन त त्यो भनाइ प्रेमसँग सम्बन्धित थियो । त्यो भनाइले मेरो ब्यक्तिगत जीवनमा महत्व राख्दैन तर पनि मेरा साथीहरुको जीवन अध्ययन गर्दा र उनीहरुका अनुभव सुन्दा म त्यो कुरामा सहमत भएँ । त्यो भनाइ थियो: जब प्रेम फितलो हुन्छ, तब दोषहरु अनेकौं बढ्दै जान्छन् । म सहमत छु त्यो भनाइमा। बास्तवमै हो, जब प्रेम फितलो हुन थाल्छ, तब अविश्वासका लहराहरु देखिन थाल्छन् । अविश्वाससँगै एक अर्कामा दोषारोप शुरु हुन्छ तब प्रेम विस्तारै कमजोर बन्न पुग्छ । जहाँ विश्वास हुँदैन, त्यहाँ प्रेम पनि हुँदैन । यो कुरा मैले मेरो जीवनमा अनुभव गर्न भ्याएको त छैन तर मेरा धेरै साथीहरुको जीवन अध्ययन गर्दा यस्तै भेटेको छु । यदि तपाइसँग पनि यस्ता अनुभव छन् भने तपाइलाइ झन् बढी थाहा होला, मलाइ सुटुक्क भन्नुस है, म कसैलाइ भन्दिन के तपाइले भनेको भनेर ।

12/19/07

हाइकु

एसएमएस

विरही साँझ
जुन हेरेर बस्दा
तिम्रो मेसेज

निष्ठुरी मुकु
अन्तिम यो मेसेज
मेरो तिम्लाइ

तिम्रो नयन
नओभाएको भए
माफी चाहन्छु

यी सिर्जनाहरू www.kalammero.blogspot.com मा पनि हेर्न सकिन्छ ।

अर्को गजल

बिहानीमा भाले बास्दा तिम्रो याद आयो
जाडो चढी मुटु काँप्दा तिम्रो याद आयो

उज्यालो त्यो मुहार तिम्रो पुर्णिमाको चाँदसरी
पूर्व दिशा लाली चढ्दा तिम्रो याद आयो

गाइ चराउन मधुवनमा किन तिमी आइनौं सानु
डाँफे मुनाल मयूर नाँच्दा तिम्रो याद आयो

संगीनीलाइ सोधे मैले तिम्ले मन मोड्यौ अरे
मुटुभित्र पीडा साँच्दा तिम्रो याद आयो

गोधुलीको प्रहरमा रक्तिम सूर्य डाँडामाथि
छुटिएका बादल देख्दा तिम्रो याद आयो ।

यी सिर्जनाहरू www.kalammero.blogspot.com मा पनि हेर्न सकिन्छ ।

गजल

गफको तालमा मरी मरी हँसाउनेले मारे हजुर
एक नजरको इसारामा फसाउनेले मारे हजुर

कलेज जाँदा प्रायःजसो ढिला हुने गर्थ्यो मेरो
सीट रोकी आफूसँगै बसाउनेले मारे हजुर

एउटा सोझो केटालाइ प्रेमजालमा फसाएर
कसम खाइ जुनतारा खसाउनेले मारे हजुर

तिरस्कृत म माया मलाइ नगर भो
यसो बोल्दा नयनहरू रसाउनेले मारे हजुर ।

यी सिर्जनाहरू www.kalammero.blogspot.com मा पनि हेर्न सकिन्छ ।

12/17/07

एउटा रमाइलो दिन

मंसीर महिनाको अन्तिम दिन, बिहान ७ बजे आर आर क्याम्पसमा साथीहरू जम्मा भयौं । कलेजमा एक बर्ष पढिसकेको भएतापनि खासै साथीहरूसँग चिनजान थिएन । त्यसैले साथीहरूसँग नजिक हुनका लागि यो एउटा सुनौलो मौका थियो । त्यो दिन हामी बनेपामा हुन गइरहेको विभिन्न क्याम्पसमा आमसञ्चार तथा पत्रकारिता विषय पढ्रने विद्याथीहरूको एउटा सेमिनारमा सहभागी हुन जान लागेका थियौं ।


कार्यक्रममा मैले पनि रेडियो र युवाका सवालमा एउटा प्रस्तुति दिएको थिए ।


डकुमेन्ट्ररी हेर्दै सहभागीहरू

सेमिनारका सहभागीहरू

11/30/07

11/13/07

11/5/07

Tremendous trip to Dhading


Me, Upendra Aryal, Equal Access President (middle) and Gopal Guragain (With Cap facing towards MC) in Dhading.

10/15/07

An Exciting Adventurous moment of Life: Rafting and Drowned in Sunkoshi River

Our team of Rafting: from left (Bikash, Nisha, Anu and Jeevan) from right (Binaya, me and Bidya)
On 13th October of 2007, all staffs of Equal Access Nepal planned for annual retreat which was rafting on Sunkoshi river. We planned to start our rafting from Dolalghat and end in Nepalthok. We went there by bus and started rafting on 12:30 pm. In our boat, we were 7, working for Naya Nepal program: Binaya Guragain, Bidya Chapagain, Anu Upadhayay, Bikash Koirala, Jeevan Sharma, Nisha Lama and me. Our boat was yellow in color. We had a guide named Amit.
Our team while rafting
We were enjoying a lot because it was our first experience. Near about three hours after, we had a break for snacks. We were waiting for extreme rapids because we enjoyed lots in rapids of river. After snacks, Bikash Jee went to next boat and Shishir Gyawali came to our boat. When we reached on the juction of Chaurikhola and Sunkoshi, there was a huge rapid which was the largest and dangerous wave between Dolalghat to Nepalthok. We had most exciting adventurous moment of life because our boat was turned and we all fell in water.


Equal Access Rafting Team
I went to the bottom of river. At that time, I was confused either I was human or fish. I was struggling to escape from that tsunami wave. Fortunately, I was able to catch the rope of boat then I was hopeful toward life. We four: Bidya, Jeevan, Nisha and me were catching rope but we were unable to know about other three: Binaya, Anu and Shishir. Near about 10 minutes after, we were rescued.

10/10/07

त्यो पाल्पा, यो पाल्पा : डा. मोहनमान सैंजू

साभार: आश्विन 15, 2064. दृष्टि साप्ताहिक)
धेरै समयपछि राजधानीबाट जन्मथलो पाल्पा पुगियो। राजधानीको व्यस्त जिन्दगीमा पाल्पा मेरा लागि अमेरिकासरह बनेको थियो। यसपालि जन्माष्टमी, भगवती जात्रा र सिस्ने मूल खानेपानी आयोजनाको उद्घाटन समारोहमा सरिक हुन पाइयो। पाल्पा गएको मूल कारण भने किनारीकृत माझी र बोटेहरुलाई रेडियो वितरण गर्नु थियो, त्यो पनि विशेष दिनमा। दिदीको सम्झनामा। संयोगले अरु केही महत्त्वपूर्ण काममा सहभागी हुन पाइयो।<'/span'>" दिदी सुश्री शिवकुमारी सैंजूको स्मृतिमा केही सामाजिक काम गर्ने अवसरका रुपमा पनि यसपालिको पाल्पा यात्रालाई उपयोग गर्न पाइयो। ७७ वर्षीया दिदीले गत पुस ३ गते हामीबाट विदा हुनुभएको थियो। ४४ वर्षघि मसँगै काठमाडौं आउनुभएकी दिदी त्यसपछि आजीवन यहीँ रहनुभयो। उहाँको नाममा भएको सम्पत्ति उहाँकै स्मृतिमा सदुपयोग होस् भन्ने मान्यता हो। त्यही मान्यतामा रहेर केही सामाजिक काम गर्न सकियोस् भनेर यसपालि एउटा सानो प्रयास थालियो। पाका पत्रकार भैरव रिसालको अनुकल्पनामा साथ दिँदै पाल्पाका कुमाले, माझी र बोटे समुदायलाई रेडियो वितरण गरेर उनीहरुलाई सूचना सञ्जालको मूलप्रवाहमा जोड्न खाज्नु हाम्रो प्रयासको धेय थियो।
पाल्पामा जम्मा चार सय परिवारमा रहेका माझी, बोटे, कुमाले लापोन्मुख अवस्थामा छन्। उनीहरुलाई राष्ट्रिय विकासको मूल धारमा ल्याउने प्रयासहरु सफल भएका छैनन्। अझ भनौं प्रभावकारी प्रयास नै भएका छैनन्। न उनीहरुको जीवनस्तर सुध्रिन सकेको छ, न मौलिकता जोगिन नै। उनीहरुका परम्परा, भाषा, संस्कृतिहरु हराउँदै गएका छन्। उनीहरुको पहिचान हराउँदै गएको छ।
हराउँदो संस्कृतिको जगेर्ना र लोपोन्मुख जातिलाई राष्ट्रिय विकासको मूल प्रवाहमा ल्याई सञ्चार माध्यमले जोगाउन सक्छ। रेडियो सञ्चारको एउटा त्यस्तो माध्यम हो, जसले अपठित जनतालाई पनि प्रभावकारी सूचना दिन्छ। सूचना चेतना हो। चेतना शक्ति हो। मुलुक राजनीतिक परिवर्तनको तीब्र गतिमा अघि बढिरहँदा कुमाले र बोटेहरुले त्यहाँ आफ्नो स्थान र भूमिका खोज्न सक्नुपर्दछ। त्यसका लागि रेडियोले प्रवाह गर्ने सूचनाले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ । पिछडिएका वर्ग र जातिलाई कसरी चेतनशील गराउने भन्ने कुरा हामी सबैको चासोको विषय हुनुपर्छ। उनीहरुमा पनि मौलिक क्षमताहरु छन्। ती लुकेका क्षमता उजागर गर्न सके हामी पनि नेपाली हौं भन्ने भावना उनीरुमा अवश्य पलाउँछ। हाम्रो पनि राष्ट्र निर्माणमा भूमिका र अधिकार हुँदोरहेछ भन्ने अवश्य बुझ्छन्। पिछडिएको समुदाय पनि उत्प्रेरित हुन्छ।
यसमा सञ्चारमाध्यमले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने निश्चित छ। हामीले रेडियो वितरण गर्दाको क्षणमा अन्य स्थानीय भद्रभलाद्मीले पनि सहयोग गर्ने तत्परता देखाउनु अझ सुखद पक्ष हो। हाम्रो प्रयास समुद्रमा फालिएको एक थोपा पानी मात्र थियो। त्यस थोपाले उत्पन्न गरेका तरंग फैलिएर वरिपरिको क्षेत्र पनि प्रेरित हुनु स्वाभाविक नै हो। पहिले एउटै रेडियो थियो, रेडियो नेपाल। अहिले एफएमहरुको बाढी नै आएको छ। दक्षिण एसियामै पहिलो एफएम नेपालमा स्थापना भयो, रेडियो सगरमाथा। यसको सफलता दक्षिण एसियामै नमूना सावित भएको छ। अहिले पाल्पामा मात्र तीनवटा एफएम सञ्चालनमा छन् ।
सित्तैमा लिने र दिने भावना प्रोत्साहित गर्नु राम्रो हुँदैन। त्यसो नहोस् भनेरै उनीहरुको जाति, संस्कृति, परम्परा र लोकजीवनका अनेक पक्ष रेडियोमा रेकर्ड गराउने समझदारीमा रेडियो वितरण गरियो। यसका लागि मुक्तिनाथ सामुदायिक रेडियो एफएम छान्यौं, व्यावसायिक होइन। यसले एकातिर माझी, बोटे, कुमालेका संस्कृति, भाषा, परम्परा, चाड, लोकगीत रेकर्ड हुने भए। अर्कोतिर आफ्ना कुरा रेडियोमा आएपछि उनीहरुमा रेडियोप्रति आकर्षण बढ्ने भयो।
राज्यले विकासमा जति लगानी गरेको छ, त्यसको प्रतिफलमा समानुपातिक वितरण आवश्यक छ। यसो भए मात्र माझी, बोटेलयातका किनारीकृत समुदायलाई मूल धारमा ल्याउन सकिन्छ । सूचना शक्तिले उनीहरुलाई बदल्न सक्छ। बाहिरी जिल्लाबाट राजधानी आएकाहरुले आफू जन्मेका ठाउँमा पनि केही योगदान गर्ने सोचको विकास हुनु जरुरी छ। अन्यमा पनि यसले उत्प्रेरणा जागोस् भन्ने दृष्टिकोणले यो अभियान सुरु गरेका हौं ।
हामी काठमामाडौंमा रहेका पाल्पालीले पनि पाल्पालाई के दिन सक्छौं भन्ने कुरा बिर्सनुहुँदैन। भोलिको पाल्पालाई कस्तो बनाउने भन्ने कुरा हाम्रै हातमा छ। पहिलेको पाल्पा अहिले हराएर गएजस्तो महसुस यसपालिको पाल्पा यात्राले मलाई गरायो। वास्तवमा उहिलेको पाल्पा र आजको पाल्पाबीच निकै अन्तर भइसकेको रहेछ। भगवती जात्राको झाँकीमा सैन्य ठाँट थिएन। प्रशासनिक रवाफ थिएन। जनताको साँस्कृतिक सहभागिता र भूमिका बढेछ। तीनतीनवटा एफएम रेडियो चल्न थालेछन्। सहर फराकिलो बन्दै छ। भौतिक पूर्वाधार र सहरीकरणले पाल्पाको मुहार अर्कै बनाइसकेछ। पाल्पा केही पुराना परिचय गुमाउँदै छ। नयाँ परिचय स्थापित गर्दै छ। वास्तवमा विकासको नियम नै हो यो। परिवर्तनको यस क्रममा विचार पुर्‍याउनुपर्ने कुरा धेरै छन्। परिवर्तनका नाममा हाम्रा मौलिकता र सुन्दर संस्कृति हराउँदै छन्। वातावरण र ऐतिहासिक महत्त्वका सम्पदा अतिक्रमित हुँदै छन्। पश्चिम क्षेत्रको प्रमुख व्यापारिक नगरी मानिने ऐतिहासिक परिचय पाल्पाका लागि पुरानो बन्दै छ। तैपनि आत्तिनुपर्ने कुरा केही छैन। सजग भएर विकासको बाटोमा हिंडे पुग्छ ।
पाल्पामा मेडिकल कलेज स्थापना भई त्यसको प्रभावकारी सञ्चालन भइरहेको छ। मेडिकल स्नातक उत्पादनमा महत्त्वपूर्ण योगदान यसले पुर्‍याउने छ। गुणस्तरीय जनशक्ति उत्पादनमा सघाउने छ। झापादेखि बैतडीका प्रख्यात डाक्टर त्यहाँ भेट्न पाएँ। पाल्पा अरुजस्तो दुर्ग पनि छैन। भारतबाट पनि नजिक छ। सहरीकरणको मारमा धेरै परिसकेको छैन। पर्न दिनु पनि हुँदैन। देशको मध्यभागमा अवस्थित छ। यस भूमिलाई हामीले पर्यटकीय गन्तव्य बनाउन पनि नयाँ सोच बनाउनैपर्छ। यसलाई शैक्षिक पर्यटनको गन्तव्य बनाउन सक्छौं। पर्या-पर्यटन त छँदै छ। स्वास्थ्य पर्यटनको पनि उत्तिकै सम्भाना छ। त्यसका पूर्वाधार निर्माणमा भने आजैदेखि लाग्नुपर्छ। पाल्पाको विकास हुनु भनेको राष्ट्रिय विकासमा सघाउ पुर्‍याउनु हो।
मैले आफ्नो पाल्पालाई जति दिन सक्थेँ, त्यो सकिनँ। राष्ट्रिय योजना आयोगको उपाध्यक्ष भएँ। गरिबी निवारण कोष सम्हालेँ। हुन पनि म राष्ट्रकै लागि उपाध्यक्ष भएको थिएँ, एक्लै पाल्पाको थिईँन। मेरा आफ्नै सीमा थिए। जेहोस्, अबका दिन मैले पाल्पाकै लागि खर्च गर्ने सोच बनाएको छु।

Happy Dashain...

During the month of Kartik (late September and early October), the Nepalese people indulge in the biggest festival of the year, Dashain. Dashain is the longest and the most auspicious festival in the Nepalese annual calendar, celebrated by Nepalese of all caste and creed throughout the country. The fifteen days of celebration occurs during the bright lunar fortnight ending on the day of the full moon. Thorough out the State of Nepal the goddess Durga in all her manifestations are worshiped with innumerable pujas, abundant offerings and thousands of animal sacrifices for the ritual holy bathing, thus drenching the goddess for days in blood.
Dashain commemorates a great victory of the gods over the wicked demons. One of the victory stories told is the Ramayan, where the lord Ram after a big struggle slaughtered Ravana, the fiendish king of demons. It is said that lord Ram was successful in the battle only when goddess Durga was evoked. The main celebration glorifies the triumph of good over evil and is symbolized by goddess Durga slaying the terrible demon Mahisasur, who terrorised the earth in the guise of a brutal water buffalo. The first nine days signify the nine days of ferrous battle between goddess Durga and the demon Mahisasur. The tenth day is the day when Mahisasur was slain and the last five days symbolise the celebration of the victory with the blessing of the goddess. Dashain is celebrated with great rejoice, and goddess Durga is worshiped throughout the kingdom as the divine mother goddess.
In preparation for Dashain every home is cleansed and beautifully decorated, painted as an invitation to the mother goddess, so that she may visit and bless the house with good fortune. During this time the reunion of distant and nearby relatives occur in every household. The market is filled with shoppers seeking new clothing, gifts, luxuries and enormous supplies of temple offering for the gods, as well as foodstuffs for the family feasting. Thousands of sheep, goats, ducks, chicken and water buffalo are prepared for the great slaughter. All types of organisations are closed for ten to fifteen days. Labourers are almost impossible to find; from the poor to the rich, all enjoy the festive mood. Anywhere you go the aroma of 'Vijaya Dashami' is found.
The first nine days of Dashain are called Nawa Ratri when tantric rites are conducted. In Nepal the life force is embodied in the divine energy and power of the female, depicted as goddess Durga in her many forms. All goddess who emanated from goddess Durga are known as devis, each with different aspects and powers. In most mother goddess temples the deity is represented simply as a sacred Kalash, carved water jug or multiple handed goddess holding murderous weapons. During these nine days people pay their homage to the goddess. If she is properly worshiped and pleased good fortunes are on the way and if angered through neglect then misfortunes are around the corner. Mother goddess is the source of life and everything.
The first day of Dashain is called Ghatasthapana, which literally means pot establishing. On this day the kalash, (holy water vessel) symbolising goddess Durga often with her image embossed on the side is placed in the prayer room. The kalash is filled with holy water and covered with cowdung on to which seeds are sown. A small rectangular sand block is made and the kalash is put in the centre. The surrounding bed of sand is also seeded with grains. The ghatasthapana ritual is performed at a certain auspicious moment determined by the astrologers. At that particular moment the priest intones a welcome, requesting goddess Durga to bless the vessel with her presence.
The room where the kalash is established is called 'Dashain Ghar'. Generally women are not allowed to enter the room where Dashain puja is being carried out. A priest or a household man worships the kalash everyday once in the morning and then in the evening. The kalash and the sand are sprinkled with holy water everyday and it is shielded from direct sunlight. By the tenth day, the seed will have grown to five or six inches long yellow grass. The sacred yellow grass is called 'Jamara'. It is bestowed by the elders atop the heads of those younger to them during the last five days when tika is put on. The jamara is taken as a token of Goddess Durga as well as the elders blessing.
As days passes by regular rituals are observed till the seventh day. The seventh day is called 'Fulpati'.
In fulpati, the royal kalash filled with holy water, banana stalks, jamara and sugar cane tied with red cloth is carried by Brahmans on a decorated palanquin under a gold tipped and embroidered umbrella. The government officials also join the fulpati parade. With this the Dashain feasting starts.
The eighth day is called the Maha Asthami: The fervour of worship and sacrifice to Durga and Kali increases. On this day many orthodox Hindus will be fasting. Sacrifices are held in almost every house through out the day. The night of the eighth day is called 'Kal Ratri', the dark night. Hundreds of goats, sheep and buffaloes are sacrificed at the mother goddess temples. The sacrifice continues till dawn. While the puja is being carried out great feasts are held in the homes of common people where large amount of meat are consumed.
The ninth day is called Nawami: Temples of mother goddess are filled with people from dawn till dusk. Animals mostly black buffaloes are slaughtered to honour Durga the goddess of victory and might and to seek her blessing. Military bands play war tunes, guns boom and officers with beautifully decorated medals in full uniform stand there. When the function ends the courtyard is filled ankle deep with blood. On this very day the god Vishwa Karma, the God of creativity is also worshiped. All factories, vehicles, any machinery instruments and anything from which we make a living are worshiped. We also give sacrifices to all moving machinery like cars, aeroplanes, trucks etc. to get the blessing from goddess Durga for protection for vehicles and their occupants against accidents during the year. The entire day is colourful.
The tenth day is the Dashami: On this day we take tika and jamara from our elders and receive their blessing. We visit our elders in their home and get tika from them while our younger ones come to our home to receive blessing from us. The importance of Dasain also lies in the fact that on this day family members from far off and distant relatives come for a visit as well as to receive tika from the head of the family. This function continues for four days. After four days of rushing around and meeting your relatives Dashain ends on the full moon day, the fifteenth day. In the last day people stay at home and rest. The full moon day is also called 'Kojagrata' meaning 'who is awake'. The Hindu goddess of wealth Laxmi is worshipped. On this day the goddess Laxmi is given an invitation to visit each and everyone.
After Dashain everyone settles back to normal. After receiving the blessing of goddess Durga, people are ready to work and acquire virtue, power and wealth. Dashain thus is not only the longest festival but also the most anticipated one among all the festivals of Nepal.

10/5/07

EC cancels all election programmes

KATHMANDU, Oct 5 - The Election Commission Friday decided to cancel all the election programmes after the government in a letter requested it to suspend the Constituent Assembly election slated November 22.
The commission had finished all necessary preparations to hold the elections on the given date, but as per the government’s request to suspend the entire election process, the decision has been taken, the EC stated in a press statement today.
The EC admitted that the will of the EC alone was not sufficed to hold the elections, and that the EC was forced to cancel all the election programmes due to the government’s decision.
As per article 63(2) of the interim constitution of Nepal, the government had decided to hold the polls on November 22.
We thank all political parties, leaders, the media, the general public and international community for extending their support during commission’s preparation work for the polls, said joint secretary at the EC, Laxman Bhattarai.
The government today faxed a request letter to the EC to cancel all election programmes, including today’s nominations and November polls.
A meeting of the seven parties held at Prime Minister Girija Prasad Koirala's residence at Baluwatar this morning took the decision.
Meanwhile, the Communist Party of Nepal-Maoist (CPN-M) Friday said that the party has agreed to suspend the November 22 elections to maintain the seven-party unity and continue peace process.
Issuing a press release today, the CPN-M said that the party agreed to suspend the polls unless a decision is taken through the special House session regarding declaring the country a republic and adopting fully proportion electoral system.
However, the press statement stressed that the party still believes in holding the polls on November 22, provided its demands including an immediate declaration of a republic and adoption of fully proportional electoral system are met.
Earlier on September 30, EC had extended nomination deadline by five days following the government request to do so.
A facsimiled letter from the Prime Minister’s Office this morning to the commission, however, has no mention of a new poll date.
The seven political parties during today’s meeting agreed to postpone the November 22 polls.
This is the second time the polls have been postponed.
However CPN-UML, Janamorcha Nepal and Nepal Majdoor Kisan Party have written notes of dissent on the agreement.
CPN-UML leader Jhalanath Khanal had said yesterday, after the meeting, that UML, was of the opinion that the polls must be held on time.
During yesterday’s meeting the parties had agreed to suspend the entire election programmes till the special House session.
While a question on legitimacy and constitutionality of the government and parliament is being raised by experts with the second time poll postponement, some say that yet another amendment in the constitution could save the legitimacy once the special House session begins.
The CPN-Maoist along with the Left Front and the Nepal Communist Party of Nepal (United) on September 28 had registered a motion at the Prime Minister’s Office seeking a special House session.
As per the constitution, the prime minister has to summon a special House session within 15 days of the filing of the motion.

9/11/07

अहिलेको विश्वमा विकास संचारको सान्दर्भिकता

- विनय कसजू
भारतको पूर्वी समुद्र तटीय राज्य पोण्डेचेरीको एउटा गाउँ नाल्लवधुमा सुनामी महाभूकम्पले उत्पन्न गरेको समुद्री छालको पानी पस्यो तर त्यहाँ कसैको पनि मृत्यु भएन । छाल आउनुभन्दा पहिले नै सबै गाउँलेहरू घर छाडेर सुरक्षित ठाउँमा गइसकेका थिए । जबकी पोण्डेचेरी राज्यमा मात्रै चार सय जनाको ज्यान गएको थियो । विजयकुमारको फोन सन्देशले गर्दा त्यो गाउँमा कसैले अकालमा ज्यान गुमाउनु परेन । उनले केही समय पहिले गाउँको सूचना व्यवस्था गर्ने स्वयंसेवीको तालिम लिएका थिए । सुनामी दुर्घटनाका बेलामा उनी सिंगापुरमा काम गर्थे । सुनामीको छाल सिंगापुरसम्म आइपुगेपछि अनि त्यो छाल भारततिर बढदैछ भन्ने थाहा पाएर उनले आफ्नो गाउँमा फोन गरेर सतर्क गराएका थिए ।
एशिया र हिन्दमहासागरको तटीय क्षेत्रमा त्यस बेला लाखौँ मोबाइल फोन, हजारौँ स्याटेलाइट फोन, करोडौँ इमेल इन्टरनेट, सयौँ भूउपग्रहबाट प्रसारित टेलिभिजन च्यानलहरू सक्रिय थिए । कुनै पनि खबर केही सेकेण्डभित्रै संसारभरि पुर्याउन सकिने संचार संजाल यो क्षेत्रमा उपलब्ध थियो । साथै ह्याम रेडियोका शौखिन संचालकहरूको संख्या पनि निक्कै छ। सुनामी महाभूकम्पबाट उत्पन्न भएको समुद्री छाल इण्डोनेसियाबाट भारतसम्म आइपुग्न दुई घण्टा लागेको थियो । दुर्घटना हुनेबित्तिकै चारैतिर खबर फैलाएको भए दुई घण्टाभित्र समुद्री किनारमा बस्ने धेरै मानिसहरूलाई सुरक्षित ठाउँमा पुर्याउनसकिन्थ्यो । अमेरिकाको हवाई द्वीपमा अवस्थित प्रशान्त सुनामी र्सतर्कता केन्द्र र अन्तर्राष्ट्रिय सुनामी सूचना केन्द्रले पनि भूकम्प र प्रशान्त महासागरमा उठेको छालको बारेमा थाहा पाइसकेको थियो । अमेरिकी भूगर्भविद केन हृयुटनको भनाइ थियो, "भूकम्प र सुनामी आउने समयका बीचमा पर्याप्त समय थियो जसबाट तत्कालै सूचना प्रवाह गरेर धनजनको क्षति कम गराउनसकिन्थ्यो । उपयुक्त र्सतर्कता व्यवस्था भएको भए यस्तो दुर्भाग्य हुने थिएन ।"
विश्वमा सूचना र संचार प्रविधिको यति धेरै विकास भइसक्दा पनि सुनामी महाविनाशको चेतावनी फैलाउन नसक्नुका पछाडि के कारण थिए ? बीबीसी र सीएनएनजस्ता समाचारका प्रमुख माध्यमहरूलाई त्यस बेला इराक, इजरायल, युक्रेनआदि देशमा पश्चिमी पुंजीपति देशहरूको हित/स्वार्थ जोगाउनमै फुर्सद थिएन । स्याटेलाइट टीभी तथा विश्वका प्रमुख संचार माध्यमहरू मनोरंजनको व्यापार गर्नमै मग्न थिए ।
मानिसलाई आफ्नो जीवन सुरक्षित र सुखमय बनाउनका लागि प्रविधि चाहिएको हो, केवल प्राविधिक चमत्कार देखाउन वा मनोरंजनका लागि होइन । ख्यातिप्राप्त विकास पत्रकार टार्जी भिटाची भन्छन्, "पत्रकारिताको मुख्य उद्देश्य मानिसको मुटु र मन परिवर्तन गर्नु हो । दिमागको रुपान्तरण गर्न नसक्ने सूचना जति सबै गफ मात्रै हुन् ।"
मिडियामा के विषयवस्तु प्रवाहित हुन्छ, जनताको लागि कुन विषयवस्तु आवश्यक हुन्छ भन्ने कुरामा ध्यान नदिई केवल सूचना प्रविधिको विकासमा मख्ख परेर सन्तुष्ट हुने तथा मिडियालाई नाफा र सत्ता प्राप्तिको लागि उपयोग गर्ने प्रवृत्ति प्रति सुनामी महाविनाशले तीखो व्यंग्य गरेको छ । वास्तवमा यो अहिलेको विश्व सूचना तथा संचार प्रणालीमाथि नमेटिने दाग हो ।
सन् १९७० को दशकमा नयाँ विश्व सूचना तथा संचार प्रणाली (New World Information and Communication Order) आएको थियो । तर त्यसलाई त्यत्तिकै बदनाम र असफल तुल्याइयो । अहिले इन्टरनेटको युगमा आएर सूचना र संचारमा व्यापारिक तथा राजनीतिक उद्देश्य झन बढेको छ । पश्चिमा नियन्त्रण र प्रभाव रहित स्वतन्त्र र सेवामुखी विश्व सूचना र संचार प्रणालीको उहिलेभन्दा झन बढी खाँचो छ ।
दोस्रो विश्वयुद्धको समाप्तिपछि सुरु भएको विकासको अर्थ, उद्देश्य र मान्यता फेरिँदैफेरिँदै अहिले आएर सहस्राब्दी विकास लक्ष (MDG) मा आइपुगेको छ । अनि त्यही विकासको अर्थ, उद्देश्य, मान्यता र लक्षलाई पछ्याउँदै अघि बढिरहेको विकास संचार अहिले सहभागितामूलक संचार, ग्रामीण संचार, सामुदयिक संचार, गरिबी निवारणका लागि संचार, विकासका लागि आईसीटी, गरिबका लागि आईटी आदि विभिन्न नाम र रूपमा विश्वव्यापी भइरहेको छ । नाम जे भए पनि यसको मूल भावना र उद्देश्य जनतालाई सबल सक्षम बनाउनु हो । प्रजातन्त्र र विकासका हरेक प्रयासमा जनतालाई सहभागी, निर्णायक र लाभार्थी बनाउन सघाउनु नै अहिलेको विकास संचारको मूल उद्देश्य भएकोले यसलाई जनमुखी संचार (Pro-People Media) भन्न सकिन्छ ।
दोस्रो विश्वयुद्धपछि विकासको अवधारणा, उद्देश्य र रणनीतिमा जसरी परिवर्तन भएको छ त्यसरी नै विकास संचारका औजारहरू, सूचना र संचारका प्रविधिहरूमा अकल्पनीय परिवर्तन आएको छ । नेपालमा विकासका लागि संचार नाराकासाथ सुरु भएको विकास संचारको यात्रा गाइने गीत, हरियाली भजनजस्ता परम्परागत माध्यमहरूदेखि लिएर भित्तेपत्रिका, सामुदयिक अडियो टावर, गाउँले पत्रिका हुँदै सामुदायिक रेडियोसम्म आइपुगेको छ । तर यसैबीच सूचना क्रान्तिको रूपमा डिजिटल प्रविधि आएको छ जसले अहिले सम्म मानव सभ्यताले जानेको र उपयोग गरेको संचारका आंगिक प्रविधि (Organic Technology) , पाठ्य प्रविधि (Text), तथा इलेक्ट्रोनिक प्रविधिलाई उछिन्दै सूचनालाई पाठ्य, दृश्य, श्रव्य/ध्वनि, श्रव्यदृश्य आदि विभिन्न रूपमा एकैचोटि हेर्न, पढ्न, सुन्न सम्भव बनाएको छ । यो नयाँ डिजिटल प्रविधिले विश्वको कुनै ठाउँबाट पनि सस्तो, सजिलो र छिटो सूचना र ज्ञान प्राप्त गर्न, भण्डारण, प्रशोधन र वितरण गर्न सकिन्छ । हामीभन्दा पहिलेका पुस्ताले यो सुविधा उपभोग गर्न पाएको थिएन ।
औद्योगिक क्रन्तिले मानिसको जीवनशैली, चिन्तन, ज्ञान, शिक्षा, आर्थिक तथा सामाजिक व्यवस्था, कला, संस्कृतिलगायत जीवनका हरेक अंगमा जुन प्रभाव पार्यो त्योभन्दा अकल्पनीय मात्रामा सूचना क्रान्तिले प्रभाव पार्दैछ । सबैभन्दा महत्वपूर्ण प्रभाव त यसले केटाकेटीको सिक्ने उमेर र क्षमतामा पार्दैछ । सूचना क्रान्तिले मानिसले काम गर्ने, सिक्ने, एकआपसमा संचार गर्ने, व्यापार गर्नेजस्ता हरेक क्षेत्रमा परिवर्तन ल्याउनुका साथै मानव समाज र अर्थतन्त्रलाई नयाँ आकारमा ढाल्ने काम गर्दैछ । यसले समय र दूरीको बन्धनलाई मात्र तोडेको छैन अपितु संसारभरिका मानिसहरूलाई एकआपसमा संवाद गर्न लगाएर उनीहरूबीच आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक भेदभावलाई मेट्ने सम्भावना बढाएकोछ ।
सूचना प्रविधिले मानिसको जीवनलाई धेरै सजिलो बनाउँदैछ । सबैभन्दा मुख्य कुरा त यसले समय र भौतिक दूरीलाई मेटाउँदैछ । शिक्षा, सीप, ज्ञान र सूचना प्राप्त गर्न र प्रेषण गर्न अति सजिलो भएको छ । यातायातमा हुने खर्च र समयलाई घटाएको छ । स्थानीय उद्योगी तथा व्यवसायीहरूको उत्पादन र सेवा विश्वबजारमा पुर्याउन थालेका छन् ।
सूचना प्रविधिको उपयोग गरेर सरकारले जनतालाई दिने सेवा बढी प्रभावकारी र द्रुत गतिले प्रदान गर्न सक्छ । यसको उचित प्रयोग गरेर सरकारी, गैरसरकारी निकायहरू र र्सार्वजनिक संस्थाहरू बढी सक्षम, जिम्मेदार र पारदर्शी बन्नसक्छन् । यसले आमजनतालाई आफ्नो मत तत्काल जाहेर गर्ने सुविधा दिएर प्रजातान्त्रिक समाजको निर्माणमा योगदान दिन सक्छ । शिक्षा, मनोरंजन, व्यापार, उद्योगधन्दा, स्वास्थ्य सेवा, राज्य व्यवस्थापन/सुशासन, आमसंचार, मानव स्रोतको विकास, योजना तर्जुमा आदि अनगिन्ती क्षेत्रमा सूचना प्रविधिको उपयोग हुन सक्छ ।
सूचना प्रविधि, विशेष गरी इन्टरनेटले, जीवनका हरेक क्षेत्रमा प्रभाव परिरहेको छ । मानिसहरूले सूचना र ज्ञान प्राप्त गर्ने मात्रै होइन सोच्ने, काम गर्ने, बाँच्ने तरिका, संचार गर्ने, मनोरंजन गर्ने, र्सार्वजनिक जीवनमा सहभागीहुने सबै क्षेत्र र मानवीय गतिविधिहरूमा यसको प्रभाव परेको छ । मोटरबाटोको सुविधा भएपछि गाडी नभएका मानिसहरूले पनि सुविधा पाएझैँ इन्टरनेटमा पहुँच भएपछि कम्प्युटर नभएकाहरूको जीवनमा पनि यसको प्रभाव पर्नु स्वाभाविक हो ।
तर संसारमा विकासशील र विकसित, सम्पन्न र विपन्न देशहरूबीच इन्टरनेटमा पहुँच धेरै नै फरक छ । युरोप र अमेरिकाका २६ देखि ६८ प्रतिशत घरपरिवारको इन्टरनेटको पहुँच छ भने नेपालका एक प्रतिशत घरमा पनि यसको पहुँच छैन । यसको कारण आर्थिक, पूर्वाधारको अभाव, साक्षरता र चेतनाको कमी आदि विभिन्न कुरा छन् । सूचना प्रविधिको नियन्त्रण र संचालन अंग्रेजी भाषामा हुने हुनाले वेबसाइटमा उपलब्ध सामग्रीको उपयोग गर्ने र सूचना प्रविधि चलाउने काममा भाषाको समस्या तडकारो रूपमा देखिए छ । सूचना र ज्ञान प्राप्त गर्ने, जोगाउने र बाँडने यति सजिलो, सस्तो र सुलभ प्रविधि आएपछि संचारबाट पाखा परेका समुदायहरूको सूचना र ज्ञानमा पहुँच बढनु स्वाभाविक हो र प्रविधिको सरलता, सस्तो र सुलभताको दृष्टिले हर्ेदा अब कुनै पनि समुदाय जति विपन्न भए पनि वा जति दुर्ुगम स्थानमा बसे पनि सूचना र ज्ञानको पहुँचबाट टाढा नहुनु पर्ने हो । यो दृष्टिले हेर्दा अब विकास संचार शब्दावलीको सान्दर्भिकता हराएको देखिन्छ । तर वास्तविकता उल्टो छ । सूचना र संचार प्रविधको अकल्पनीय विकास भए पनि विश्वका विपन्न देशहरूमा भौतिक विपन्नतामात्र होइन सूचना र ज्ञानको गरिबीमा पनि नयाँनयाँ हाँक थपिएका छन् ।
जुन देशका अधिकांश जनताको मुख्य चिन्तन नै दुई छाक कसरी पेट भर्ने भन्ने छ त्यो देशका जनतालाई विश्वव्यापी सूचना संजालसँग सम्पर्कित गर्नुको तात्पर्य के हो भन्ने प्रश्न उठाउन सकिन्छ । इन्टरनेट र इमेलको सुविधा पाएर गरिब जनताले के गर्छन् ? के फाइदा पाउँछन् ? देश र समाजको लागि यो विषय कत्तिको महत्वपूर्ण छ ? राज्यका निकायहरू, स्थानीय सरकारहरू, गैरसरकारी संस्थाहरू, पेशागत संघसंस्थाहरूका लागि इमेल र इन्टरनेटको पहुँच कत्तिको उपयोगी र महत्वपूर्ण छ ? यस्ता प्रश्न उठनु स्वाभाविक हो ।विश्व भविष्य समाजका अध्यक्ष एडवार्ड कोर्निस भन्छन्, "ज्ञान अति द्रुत गतिले संसारकै सबैभन्दा बहुमूल्य साधन बन्दैछ । यसले सम्पत्तिको सिर्जना गर्दैछ । यसअघिको आर्थिक आधार बनेको भूमि, श्रम, इन्धन र पूँजीको ठाउँ ज्ञानले लिँदैछ । सूचनाको निर्वाध प्रवाहलाई रोक्न खोज्ने देशहरूले आफैलाई अविकसितताको अवस्थातिर धकेल्नेछन् ।"
संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम युएनडीपीको अध्ययनले पनि के स्पष्ट पारेको छ भने "ज्ञानको गरिबी" एक्काइसौँ शताब्दीको सबैभन्दा घातक गरिबी हुनेछ । उक्त अध्ययनका अनुसार सूचना क्रान्तिलाई अगाडि बढाउने तीन तत्व छन् : अति द्रुत गतिले परिवर्तन भइरहेको प्रविधि, अति उच्च गतिको कार्य सम्पादन क्षमता र घटदो मूल्य ।
"ज्ञान परिवर्तनको उर्जा हो" भन्ने कुरा साबित भइसकेको छ, किनकि ज्ञान, जानकारी वा सूचना फैलिने गतिको वृध्दिसँगै मानिसले नयाँ ज्ञान-विज्ञानको आविष्कार गर्ने गति पनि बढ्दै छ । कुनै समाज कति विकसित छ भन्ने कुरा त्यो समाजका सदस्यहरूले कति मात्रामा ज्ञान र सूचनालाई उपयोग वा उपभोग गर्छन् भन्ने कुराले जनाउन थालेको छ । मानव विकासको सूचक अब भौतिक सुख सुविधाको उपभोग क्षमताको सट्टा सूचना र ज्ञानको उपलब्धता, उपयोग गर्ने क्षमता र पहुँचलाई मान्न थालिएको छ ।
भविष्यविद एल्विन टफ्लर भन्छन्, "वितेका कम्तीमा पनि तीन सय वर्षो समयलाई केलाउँदा सबैजसो औद्योगिक देशहरूभित्र भएका राजनीतिक संघर्षहरू भौतिक सम्पत्तिको वितरणको विषयमा भएका थिए । अहिले आएर, द्रुत गतिले परिवर्तशील तथा सम्पन्न देशहरूमा, आम्दानी र सम्पतिका सबै खालका भेदभावका बाबजुद शक्तिको लागि हुने भावी संघर्ष ज्ञानमा पहुँचको लागि मोडिँदै छ र यो क्रम बढिरहेको छ । यसैले, ज्ञान कसरी कतातिर बग्छ र कस्को लागि बग्छ भन्ने हामीले नबुझेसम्म न त हामीले शक्तिको दुरूपयोगबाट आफूलाई जोगाउन सक्छौँ, न त भोलिको प्रविधिले संकल्प गरेको असल, बढी प्रजातान्त्रिक समाज नै सिर्जना गर्नसक्छौँ । ज्ञानमाथि कसले नियन्त्रण गर्ने भन्ने विषय नै भोलि विश्वव्यापी रूपमा हरेक मानव संस्थानमा हुने शक्तिको लागि संघर्षको निर्णायक विन्दु हुनेछ ।"
निश्चय नै नयाँ सूचना तथा संचार प्रविधिले विपन्न राष्ट्रका जनताका लागि नयाँनयाँ अवसरहरू थपेको छ । संचारलाई जनमुखी बनाउनका लागि नयाँ प्रविधिले अभूतपूर्व योग दान दिनसक्छ र दिन थालेको पनि छ । सुनामीजस्ता प्राकृतिक प्रकोपका बेलामा मात्र होइन विपन्न देशहरूमा व्याप्त गरिबी, जनसंख्या विस्फोट, एचआईभी/एड्सजस्ता महामारी, वातावरणीय विनाश, मानवीय तथा सांस्कृतिक विविधता र विशेषताहरूको विनाश जस्ता व्यापारिक तथा ग्लोबल मिडियाले चासो नलिने तर विपन्न देशहरूका लागि महत्वपूर्ण विषयहरू विश्वव्यापी रूपमा उठाउन, सुनाउन र अभियान चलाउन नयाँ प्रविधि वरदान साबित हुनसक्छ । यसका लागि नयाँ खालको संचार प्रणाली, सकारात्मक र सहयोगी अन्तर्राष्ट्रिय वातावरण साथै नवीनतम सोच युक्त संचार संस्था र संचारकर्मीहरूको जमातको खाँचो छ ।
बंगलादेशमा ग्रामीण बैँक र ग्रामीण फोनले त्यहाँका महिलाहरूमा ल्याएको सकारात्मक परिवर्तनका बारेमा निक्कै चर्चा सुनिन्छ । अन्यत्र पनि नयाँ सूचना प्रविधिले गरिबी, रोग र अशिक्षा घटाउने काममा महत्वपूर्ण योगदान दिएका सफलताका कथाहरू पढ्न पाइन्छ । नेपालमा सुरुदेखिनै सफलता पूर्वक प्रयोग भएता पनि त्यसको व्यापक प्रभाव देखिएको छैन । भित्तेपत्रिकादेखि एफएम रेडियोसम्म विकास संचार र विकास पत्रकारिताका विभिन्न औजारहरूको उपयोग गरेर नेपालले दक्षिण एशियामै उदाहरण देखाएता पनि यहाँका सफलताका कथाहरू एक्लाएक्लै (Individual) छरिएका कुनै एउटा समुदाय र गाउँ वा व्यक्तिका सफलतामा सीमित भएका देखिन्छन् । रेडियो बाहेक अरु कुनै माध्यम व्यापक रूपमा (स्केलमा) लागू गर्न सकिएको छैन । सरकारले दशौँ पंचवर्षीय योजनामा आइ पुगेपछि मात्रै राष्ट्रिय विकासको लक्ष हासिल गर्न सामुदायिक संचारमाध्यमको महत्वलाई स्वीकार गरेको हो ।
नेपालमा यात्रा गर्ने सबैभन्दा सजिलो साधन उड्नु नै हो । यस्तै यहाँ सूचना र ज्ञान फैलाउने र प्राप्त गर्ने सबैभन्दा सजिलो र प्रभावकारी साधन रेडियो तरंग नै हो । यो कुरा यातायातको दृष्टिले मात्रै होइन साक्षरताको दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण छ । किन भने रेडियो वा टेलिभिजन हेर्न र त्यसबाट सिक्न साक्षर हुनु पर्दैन । सामुदायिक वा स्थानीय एफएम रेडियो यो क्षेत्रको लागि बिल्कुलै नयाँ तर सबैभन्दा प्रभावकारी संचार माध्यम हो । नेपालले निजी क्षेत्रको रेडियोको विकासमा दक्षिण एशियामै अगुवाइ गरेता पनि यो अहिले आफ्नै सफलताको बन्दी बनेको छ । वर्तमान सरकार संचारका अरु माध्यमहरूभन्दा रेडियोप्रति धेरै असहिष्णु भएको छ ।
डिजिटल प्रविधिले उपलब्ध गराएको महत्वपूर्ण माध्यम इन्टरनेट हो जसको अहिले विश्वव्यापी उपयोग भइरहेको छ । इन्टरनेटमा पहुँच बढाउनका लागि विभिन्न देशमा विभिन्न उपायहरू सफल भएका छन् । तर नेपालजस्तो भौगोलिक, आर्थिक, मानवीय विविधतायुक्त देशमा टेलिसेन्टर, साइबर क्याफे, सामुदायिक रेडियो, सामूहिक श्रवण तथा प्रसारण केन्द्रहरू, क्लब र गैरसरकारी निकायजस्ता निकायहरू प्रविध र जनताको बीचमा बसेर काम गर्ने बिचौलिया निकायहरूबाट सेवा सुविधा प्रदान गर्ने मोडेल सफल देखिएको छ । शहरी तथा अर्द्ध शहरी क्षेत्रहरूमा संचालित साइबर क्याफेहरूले अहिले शहरका मात्र होइन गाउँका मानिसहरूलाई पनि इन्टरनेट सुविधा प्रदान गरिरहेका छन् ।
साइबर क्याफेहरूलाई बढी सुविधासम्पन्न र ग्रामीणमुखी बनाउनु आवश्यक छ । साथै साइबर क्याफेहरू इन्टरनेट र इमेल हेर्ने ठाउँमात्रै नभएर अध्ययन अनुसन्धान गर्ने केन्द्र, पुस्तकालय वा सूचना र ज्ञानालयको रूपमा विकास गर्नुपर्छ । इन्टरनेटमा उपलब्ध सामग्रीहरू आमजनताका लागि सान्दर्भिक, उपयोगी र अनुकूल छैनन् । हामी डाउनलोड गर्ने समाजबाट माथि उठेर अपलोड गर्ने अवस्थामा पुग्नु जरुरी छ ।
कम्प्युटर चलाउने स्थानीय भाषाको बाधाबाट अझै पार पाउन सकिएको छैन । स्थानीय भाषामा चल्ने कम्प्युटर संचालन प्रणलीको विकास नभई सूचना प्रविधिको उपयोग आमजनताले गर्ने सम्भावना छैन ।
डिजिटल प्रसारण सूचना प्रविधिले उपलब्ध गराएको अर्को महत्वपूर्ण औजार हो । स्याटेलाइटबाट प्रसारण हुने यो रेडियो प्रसारण नेपालजस्तो भौगोलिक विकटता भएको देशका कुनाकाप्चासम्म पुर्याउन निक्कै उपयोगी हुनसक्छ । इक्वेल एक्सेसले नेपालमा लक्षित श्रोता समुदायकका लागि उपयुक्त सन्देश/विषयवस्तु (Content) उत्पादन गरी प्रसारण गरेको छ । यसलाई अझै प्रभावकारी बनाउन केही थप काम गर्नुपर्छ । जस्तै : १) स्थानीय रूपमा रेडियो सेट बनाउने वा रेडियो सेटलाई सस्तो बनाउने २) कार्यक्रममा विविधता ल्याउने, विकासे र चेतनामूलक कार्यक्रममात्र नभएर समाचार, राजनीतिक विश्लेषण, मनोरंजनाका सामग्री, शैक्षिक कार्यक्रमहरू समावेश गर्नु पर्छ । सुरुमा एफएम र टीभीका केही कार्यक्रम प्रसार गर्नसकिन्छ । अन्य माध्यमका प्रसारकहरूसँग सहकार्य गर्नुपर्छ । ३) यो प्रविधिलाई लोकप्रिय बनाउनका लागि मानिसहरूलाई यसमा बानी पार्न र यसको फाइदा बुझाउन शहरका मुख्यमुख्य भाग र जिला सदरमुकामहरूमा पनि श्रवण केन्द्र राखिनुपर्छ जहाँ मानिसहरू एक छिन आराम गर्दै रेडियो सुन्न सकुन् ।
कुनै पनि सूचना उपयोगी तबमात्र हुन्छ जब त्यो सूचना जसलाई चाहिएको छ त्यसकहाँ सस्तो दरमा र छिटो पुग्छ । सूचना मानिसका दैनिक जीवनसँग सान्दर्भिक तथा उनीहरूको दैनिक खाँचो पूरा गर्ने हुनुपर्छ । सूचनालाई आम जनताले सजिलैसँग बुझ्न र उपयोग गर्न सकिने गरी प्रस्तुत गरिनर्ुपर्छ । सूचना मानिसलाई सामाजिक, आर्थिक तथा राजनीतिक प्रक्रियामा सामेल हुन र नीति निर्माणमा योगदान गर्न सघाउने हुनुपर्छ । मानिसहरू सूचनाका एक मात्र स्रोतमा भर्रपर्न वाध्य हुनु हुँदैन । उसले चाहेको सूचना आफूले चाहेको माध्यमबाट पाउनर्ुपर्छ । सूचना पाउने उपायहरू उसको क्षमताले किन्न र बुझ्नसक्ने हुनुका साथै सांस्कृतिक र सामाजिक रूपले पनि स्वीकार्य हुनुपर्छ । नेपालमा सफल प्रयोग भएका विकास संचारका परम्परागत प्रयासहरूसँग सूचना तथा संचार प्रविधिको मेल गराउन सकियो भने नयाँ र पुरानोको मश्रति प्रविधि अझै प्रभावकारी हुनसक्छ ।
समग्रमा विकास संचारलाई सकेसम्म तल्लो तहका मानिसहरूसम्म पुर्याएर यसलाई बढी प्रभावकारी बनाउन राज्यबाट नीतिगत र कानुनी उपाइहरू गर्न बाकी नै छ साथै अहिलेसम्मको अनुभवबाट सिकिएका कुरालाई लागू गर्नुपर्छ । सामुदायिक माध्यमहरूमाथि समुदायका माथिल्ला वर्ग, टेक्नोक्रेट, सामाजिक कार्यकर्ता, राजनीतिक नेता तथा अरु खालका अगुवाहरूको नियन्त्रण गर्ने, आफूलाई अनुकूल हुने गरी प्रयोग गर्ने प्रवृत्तिबाट मुक्त गर्नु जरुरी छ । डिजिटल प्रविधिमात्र होइन इलेक्ट्रोनि प्रविधि र ती दुई प्रविधिको मेलबाट गरिने प्रयासहरूको सम्बन्धमा राज्यले अझसम्म स्पस्ट नीति र ऐनकानुन बनाएको छैन । धेरै कुरा व्यक्ति र संस्थाको रहर र सदासयमा चलिरहको छ । यस्तो स्थिति लामो समयसम्म रहनु राम्रो होइन ।
अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनहरूमा भाग लिन र सन्धि सम्झौता घोषणाहरूमा सही गर्न नेपाल जहिले पनि अगाडि नै देखिन्छन् । सूचना समाजको विश्व सम्मेलन (WSIS) मा पनि नेपालले उत्तिकै तत्परताका साथ सहभागिता मात्रै होइन प्रतिवद्धता पनि जनाएको छ । तैपनि नेपाली राजनीतिको अहिलेको प्रवृत्ति तथा दूरसंचारका पूर्वाधारहरूमाथि विद्रोहीहरूको निरन्तरको हमला साथै स्वतन्त्र प्रेसप्रति द्वन्द्वरत दुबै पक्षको असहिष्णु व्यवहारलाई हेर्दा कति बेला नेपाल ज्ञानमा आधारित सूचना समाजको बाटोलाई चटक्क त्यागेर उल्टो दिशातिर हिँडन थाल्नेछ भन्न सकिन्न ।

9/7/07

Happy Teej...



"Teej" is the fasting festival for women. It takes place in August or early September. The festival is a three-day long celebration that combines sumptuous feasts as well as rigid fasting. Through this religious fasting, hindu women pray for marital bliss, well being of their spouse and children and purification of their own body and soul.
Traditionally, the ritual of Teej is obligatory for all Hindu married women and girls who have reached puberty. Exception is made for the ones who are ill or physically unfit. In such circumstances a priest performs the rites. According to the holy books, the Goddess Parbati fasted and prayed fervently for the great Lord Shiva to become her spouse. Touched by her devotion, he took her for his wife. Goddess Parbati, in gratitude sent her emissary to preach and disseminate this religious fasting among mortal women, promising prosperity and longevity with their family. Thus was born the festival of Teej.
The first day of Teej is called the "Dar Khane Din". On this day the women, both married and unmarried, assemble at one place, in there finest attires and start dancing and singing devotional songs. Admist all this, the grand feast takes place. The jollity often goes on till midnight, after which the 24 - hour fast commences. Some women without a morsel of food or drops of water while others take liquid and fruit.
Gaily dressed women can be seen dancing and singing on the street leading to Shiva temples. But the main activities take place around the Pashupatinath temple where women circumambulate the Lingam, the phallic symbol of the lord, offering flowers, sweets and coins. The main puja (religious ceremony) takes place with offerings of flowers, fruits etc made to Shiva and Parbati, beseeching their blessing upon the husband and family. The important part of the puja is the oil lamp which should be alight throughout the night for it is bad omen if it dies away.
The third day of the festival is Rishi Panchami. After the completion of the previous day's puja, women pay homage to various deities and bathe with red mud found on the roots of the sacred Datiwan bush, along with its leaves. This act of purification is the final ritual of Teej, after which women are considered absolved from all sins. The recent years have witnessed alteration in the rituals, especially concerning the severity, but its essence remains. No matter how agonizing the fast may be Nepalese women have and will always continue to have faith in the austerities of Teej.

एउटा पेन्टको कथा

मार्क स्टान्के छिमेकीको घरमा सुतेका थिए । बिहान उठ्दा उनले पाए कि उनको पेन्ट त गायब छ । अब उनी बिना पेन्ट कसरी ओछ्यानबाट उठ्न सक्थे ! त्यसपछि उनलाई तत्काल याद आयो- उनको पेन्टमा ४१ हजार ९३ डलरको चेक पनि थियो, जुन उनले आफ्नो छोरालाई पठाउनु थियो ! चेक बाहेक उनीसँग केही सय डलर र खुद्रा पैसा पनि पेन्टमा घुसाएका थिए । तर बिहान उठ्दा अकस्मात उनको पेन्ट गायब !शुक्रबारको दिन उनी लामो परिश्रमपछि बारमा घुसेका थिए । त्यहाँ उनले मज्जाले रक्सी खाए । त्यसपछि उनको होश गुम ! अझ पैसा र पेन्ट दुबै गायब भएपछि त उनको हंशले ठाउँ नै छाड्यो । तर सोमबार उनले प्रहरीमा इमान्दारीपूर्वक रिपोर्ट लेखाए कि कसरी उनले जाँड खाए, कसरी बेहोसीमा उनी साथीको घरमा आएर सुते र बिहान उठ्दा उनको पेन्ट कसरी गायब भयो !"हामीले यस्ता छक्कलाग्ने अनेक कथा सुनिसकेका छौँ, त्यसैले रक्सी खाएको बेलाको कथा बेग्लै हुन्छ भन्ने हामीलाई लाग्यो," प्रहरी विलियम ग्राहमले भने- "त्यसपछि उनलाई हामीले सोध्यौँ- "तपाइँले यति साह्रो रक्सी किन खानु भयो त ?"प्रहरीको सोधखोजपछि उनलाई अलिअलि याद आयो कि उनले आफ्नो छोरालाई बारमा भेटे तर त्यसपछि के भयो उनलाई थाहा भएन ।स्टान्केले भने- "बिहान मलाई ज्यादै चिसो अनुभव भयो । म कहाँ छु भन्ने त शुरुमा पत्तै भएन । मैले जुत्ता र मोज्जा लगाइरहेको थिएँ । चिसो बिहानीमा आनन्द मान्दै उठ्दा पो थाहा भयो, प्यान्ट नै गायब छ ! ओ माई गड, खोई मेरो प्यान्ट !"स्टान्केका छिमेकी टीम कुजानको कुकुर जोले उनको पेन्ट उनी सुतेकै ठाउँबाट उठाइदिएछ । यसरी कुकुरले अर्काको पाइन्ट चोरेर ल्याएपछि कुकुरका मालिकलाई पनि पर्नु पीर पर्यो । त्यसैले कसैले चोरीको अभियोग लगाउनुअघि नै भेटेको सामान पेन्टसँगै चेक र केही रकम कुकुरका मालिकले पैसाका धनी स्टान्केलाई दुइ पटक फर्काइदिने प्रयास त गरे तर उनी घरमा भेटिएनन् । बुधबारका दिन बल्ल बल्ल छिमेकी कुजानले भेटिएका पैसा र पेन्ट प्रहरीलाई जिम्मा लगाउनेबारे सोचे । प्रहरीले सोमबार नै स्टान्केको पेन्ट हराएको रिपोर्ट लेखिसकेकाले प्रहरीले स्टान्केलाई खबर गरेर पेन्ट र पैसा जिम्मा लगाए ।रोचक छैन त पेन्ट हराऎको सूचना !!

8/27/07

ओरालो बाटो तिर लम्कदै छ ‘तानसेन’

By Deepak Aryal

मलाई प्रष्टसँग थाहा छ, यो लेख पढेपछि कतिपय पाल्पालीहरूले मलाई गाली गर्नेछन्। त्यसो त कतिपयले ठीकै हो पनि भन्‍लान्। मलाई व्यक्तिगत रूपमा कुनै व्यक्तिको वा कुनै विशेष ठाउँका वासिन्दाहरूलाई लिएर उनीहरूको संवेदनशीलतामा प्रहार गर्ने अधिकार छैन। तथापि, जताततै आलोचना गर्ने बानी परेकाले होला नराम्रा कुरा देखेमा त्यसका विरूद्धमा लेख्‍नु पर्छ भन्‍ने मलाई लागेको छ। पाल्पाका वारेमा धेरैले धेरै कुराहरू लेखेका छन्। कतिले चाहिने भन्दा बढी गुणगान गाएका छन् त कतिले बढी नै गाली पनि। प्राकृतिक हिसाबले पाल्पा राम्रो ठाउँ हो भन्‍ने कुरामा दुईमत छैन, विशेषगरी जम्मा ३५-४० किलोमिटर टाढाको दूरीमा रहेको बुटवल (रूपन्देहि) जस्तो गर्मी ठाउँबाट पुग्न सकिने भएकाले र मौसम प्राय: उस्तै रहने (न त गर्मी, न त बढी नै जाडो) भएकाले पनि वातावरणीय दृष्टिकोणले यसलाई मान्छेहरूले मनपराउँछन्।
तर, पाल्पाको प्राकृतिक वातावरणले मान्छेहरूलाई जति आकर्षित गर्छ, शहरभित्रको व्यवहार, सोचाइ, भनाइ वा मान्छेका कृयाकलापले पाल्पा प्रति उत्तिकै विकर्षित पनि गराउँछ। म यसै भन्‍न सक्दिन र विश्लेषण पनि गर्न सक्दिन, मान्छेहरूले पाल्पा किन छाडिरहेका छन्? के मात्र जागीर वा रोजीरोटीका लागि हो? के पाल्पामा कुनै त्यस्तो अवसर सृजना गर्न सकिन्न वा सकिदैनथ्यो जसका कारणले उनीहरूले पाल्पा छोडे र छोडिरहेका छन्? पाल्पाबाट बुटवल झरेका रूपकिशोर लाकौल वा काठमाडौं तिर निस्किएका कक्षपतिहरू मात्र होइनन्, पृथ्वीराज लिगल, मोहनमान सैजुँ, वा नयाँ पुस्तका कसजू दाजुभाई के सबैलाई पाल्पाप्रति मोह वा माया नभएको हो? के उनीहरू काठमाडौं र आफ्नो पेशमा मात्र रमाएको वा रमाउन खोजेको हो?पाल्पाबाट हेर्‍यो भने उनीहरूलाई गाली गर्न सकिन्छ वा भन्‍न सकिन्छ, ‘पाल्पालाई फर्केर कसैले हेर्दैन, पाल्पाको लागि कसैले केही गर्दैन’। तर मेरो प्रश्न के हो भने, पाल्पाभित्र बसेर कसैले कुनै काम गर्न सक्ने वातावरण छ कि छैन? पाल्पामै बस्नेहरूले दीर्घकालीन सोचाइ सहितको कुनै एउटा पनि काम गरिरहेका छन्? पाल्पालीहरूको व्यवहार कस्तो छ? पाल्पालीहरूको मानसिकता कस्तो छ? मैले म पाल्पाली भएका नाताले भन्नु नै पर्छ, पाल्पालीहरूको व्यवहार सारै छुद्र र दरिद्र बन्दै गएको छ। मैले केही कुराहरूको विश्लेषण गरिरहेको छु, मान्छेले पाल्पा छोडेपछि पाल्पालाई किन हेर्न खोज्दैन भन्‍ने कुराको।
पहिलो उदाहरण, धिरेन शाक्य- धिरेन शाक्यलाई अझैपनि सबैभन्दा मन पर्ने ठाउँ कुन हो भनेर सोध्यो भने पाल्पा भन्छन्। तर, पाल्पालीहरूले धिरेन शाक्यलाई गर्ने व्यवहार कस्तो छ? न त धिरेन शाक्यलाई आजको धिरेन शाक्य बन्‍नु भन्दा पहिले पाल्पाले इज्जत दिन जान्यो न त अहिले नै जानेको छ। धिरेन शाक्य हाम्रो लागि तानसेनको कुनै गल्लीमा घर भएको, हिजो हामीसँगै तल र माथि घुमी हिड्ने अल्लारे केटा थियो होला, तर अहिलेको परिस्थिति फरक छ र त्यो फरक परिस्थितिलाई पाल्पालीहरूले कहिल्यै बुझ्न जानेनन् र जान्दैनन्। जब धिरेन शाक्यलाई धरान वा पोखरामा बढी इज्जत हुन्छ भने ऊ सधै भरि पाल्पाका लागि ऋणि हुनु पर्छ भन्‍ने जरूरत छैन। यो मानसिक सन्तुष्टिको कुरा हो। कसैलाई श्रृनगर राम्रो लाग्ला र भनिदेला ओहो, ‘पाल्पा त क्या राम्रो छ’। तर, कसैलाई त्यहाँ हुने साना-साना व्यवहारले दिक्क बनाउला, नराम्रो लाग्ला र भनिदेला, ‘पाल्पा त राम्रो छ तर, तानसेनबासी भने त्यस्तै हो’।

दार्जिलिङ
जससँग पाल्पा तानसेनको तुलना गर्ने गरिन्छ।
त्यसैले प्राकृतिक सौन्दर्य मात्र कुनै ठाउँको पहिचान होइन। त्यस ठाउँका मान्छेहरूको व्यवहार पनि त्यस ठाउँलाई राम्रो बनाउने वा नबनाउने भन्ने कुरामा उत्तिकै जिम्मेवार रहेका हुन्छन्। दार्जीलिङ र हामीमा त्यो फरक छ। उनीहरूले कम्तिमा उनीहरूकहाँ जाने हर पर्यटकलाई राम्रो व्यवहार गर्छन्, राम्रो बोल्छन् र आफ्नै हो भन्ने विश्वास दिलाउँछन्। पाल्पाले अन्य ठाउँबाट धेरै कुराहरू सिक्नु पर्छ। अझ खासगरी, पाल्पा छाडेर गएपछि सफल बनेका कक्षपति, लाकौल, कसजु वा अन्य अन्यबाट सुझाब लिन र ग्रहण गर्न सक्नु पर्छ। यसको यो अर्थ होइन कि पाल्पा छाड्नेहरू सबै असल नियतका छन् र उनीहरूले पाल्पालाई उत्तिकै माया गर्छन्। तर, मैले कम्तिमा केही मान्छेहरूलाई भेटेको छु र वहाँहरूको भावना बुझेको छु। मैले वित्‍नु भन्दा केही महिना पहिले डा महेन्द्र प्रधान, रूपकिशोर लाकौल (बुटवलमा), लोकेन्द्रमान सिंह तथा केशरजङ्ग रायमाझी र अन्य केही युवाहरूलाई पनि भेटेको छु। वहाँहरूले पाल्पाप्रति गर्नुहुने र देखाउनु हुने श्रद्धा, माया, स्नेह वा सद्‌भाव बडो गजबको छ तर सबैका गुनासाहरूसँगै नमिठा अनुभव र उदेकलाग्दा विगतहरू पनि छन्।
आफूले जन्मेको हुर्केको भनेर गर्व गर्ने, मन पराउने र माया गर्ने एउटा कुरा हो, तर, त्यससँगसँगै अन्य सामाजिक, राजनीतिक वा व्यावहारिक पाटाहरू पनि जोडिएर आउने गर्छन् त्यसले मान्छेहरूलाई कुनै ठाउँ वा व्यक्ति विशेषसँग टाढा वा नजिक गराउँछ। म कलकत्ता आउनु भन्दा करिब ४ दिन अगाडि माधब अर्याल र कविराज नेपालद्वारा प्रकाशित दुई समाचार पढ्दै थिएँ। तानसेन बहुमुखी क्याम्पस र यसमा विद्यार्थीहरूको न्युन भर्नाका बारेमा लेखिएको समाचार थियो त्यो। मलाई यो समाचारले केही स्तब्ध बनायो र केही अचम्म पनि लाग्यो। पहिलो कुरा, नेपाली पत्रकारहरू अझ पाल्पाली पत्रकारहरू यति ढिला कुरा किन बुझ्छन् र यति ढिला किन समाचार बनाउँछन् मलाई अचम्म लाग्छ। यो कुनै आजको घटना वा आजको समाचार होइन र यो बर्ष मात्र विद्यार्थी घटेको होइन्। यो त निरन्तर घट्तै थियो र यो वर्षमात्र प्रष्टसँग देखियो। जे होस्, धन्न दुई जना पत्रकारहरूले भए पनि केही देखेछन्। मेरो विचारमा अन्य पत्रकारले त यो कुरा देखेकै छैनन् र देखे पनि लेख्दैनन्। यो पाल्पा र पाल्पालीहरूको विडम्बना हो। सबैले सबैलाई चिनेका छन् र सबैले सबैलाई पछाडिबाट कुरा काट्न मनपराउँछन् तर टेबलमा बसेर बहस गर्न, छलफल गर्न वा देखेका कुरा बोल्न र लेख्‍न सक्दैनन्। सबैलाई आफू ठूलो वा वरिष्ठ भएको दम्भ छ अथवा कतिपयलाई आफू लोकल भएकोमा पनि घमण्ड होला। कतिपयले मैले बाहेक तानसेन कसैले बुझेको छैन पनि भन्दा हुन्।
म पाल्पा क्याम्पसको विद्यार्थी थिएँ र पाल्पा क्याम्पसमा पहिलो पटक (दोस्रो पनि हुन सक्छ, मलाई राम्रोसँग हेक्का छैन तर योगराज कंडेलले कोषाध्यक्षमा जिते जस्तो लाग्छ) नेविसंघले चुनाव जितेको थियो। मलाई (त्यो बेला धेरैलाई) सबैभन्दा मन पर्ने मान्छे भनेको ‘योगराज कंडेल’ थिए। मेरो विचारमा उनी इमान्दार पनि थिए, र लोकप्रिय पनि। सोही समयको आसपासमा धीरेन्द्र सरले श्रीनगर विज्ञान उच्च मावि खोल्नु भएको थियो। मैले योगराजजीसँग मात्र होइन अन्य कैयौं मान्छेसँग भनेको थिएँ, ‘यो त राम्रो भएन’। ‘पाल्पामा पहिले नै राम्रो साइन्स क्याम्पस छ भने त्यसलाई अझ राम्रो बनाउनुको सट्टा सोही क्याम्पसमा पढाउने शिक्षकहरू राखेर प्राइवेट क्याम्पस किन खोलेको वा किन खोल्नु पर्यो?’ मेरो नजरमा धीरेन्द्र सर पाल्पामा शैक्षिक क्षेत्रमा निकै ठूलो र प्रतिष्ठीत नाम हो, तर बिडम्बना वहाँले नै त्यो गरिदिनु भयो। पाल्पा क्याम्पसमा साइन्समा स्नातक पढाइ हुँदासम्म बुटवलमा शायद साइन्सको पढाइ हुदैनथियो, तर बुटवल क्याम्पसमा अब मास्टर डिग्री पढाउने बेला भयो पाल्पा क्याम्पसको हालत दिनानुदिन खस्कदो छ र अब कुन दिनदेखि विद्यार्थी नपाएर स्नातक र इन्टर पनि बन्द हुनु पर्ने हो। यस्तो अवस्थामा पाल्पाली बुद्धिजिबी, पाल्पाबासीलाई गाली नगरेर कसलाई गाली गर्ने? के यसको दोष पनि सरकारलाई, पृथ्वीराज लिगल वा मोहनमान सैंजुलाई दिएर उम्कन पाइन्छ? यसको दोष प्रत्येक पाल्पालीले अझ विशेषगरी तानसेनबासीले लिनु पर्छ, किनभने उनीहरूले यो देखिरहेका थिए र भविष्यमा यस्तो हुँदैछ भन्‍ने कुरा पनि उनीहरूलाई थाहा थियो।

तानसेनका शीक्षितवर्गहरू मिलेर भताभुङ्ग पारिएको ऐतिहासिक कलेज जसले कुनैबेला पाल्पाबाट होनाहार विद्यार्थीहरू जन्माएको थियो।
अझ उदेक लाग्दो र अविश्वसनीय कुरा त योगराजले मलाई त्यतिवेला सुनाए, जब एकजना मुस्लिम समुदायको मान्छेले पाल्पा क्याम्पसमा टपेको थियो जसलाई फकाइदिनका लागि धिरेन्द्र सर आफैले योगराजलाई अनुरोध गर्नु भएको थियो। मेरो गल्ति यो थियो कि, मैले उक्त घटना-पछाडि उक्त विद्यार्थीले कहाँ पढ्यो भनेर पत्ता लगाउने कोशिस गरिन, तर मेरो विचारमा उसले श्रीनगर उच्च मावि मै पढ्यो, किन भने त्यहाँ दिइने सुविधा र फ्रिसिपका बारेमा पनि केही ‘वार्गेनिङ’ हुँदै थियो। यो प्रसङ्गमा योगराजले दिक्क मान्दै भनेका थिए, ‘यस्तो ठाउँमा के हुन्छ?’ यो पाल्पाको अर्ध सत्य हो। धेरैले विश्वास गर्न नसक्ने, अपत्यारिलो, तर सत्य घटना।
आज चोलेश्वर शर्मादेखि रामप्रसाद ज्ञवालीसम्म, जनपुकार मुननकर्मीदेखि धेरै पढैया विद्यार्थीहरूले मान्ने र मन पराउने शारदा सर सम्म सबैले सरकारी र प्राइवेट कलेजका पैसा खाइरहेका छन्। यो नेपाल हो, अझ यसमाथि पनि यो ‘पाल्पा’ हो। यहाँ कसैले कसैका बारेमा कुरा उठाउन चाहँदैन, पाउँदैन। यो पढेलेखेका र शिक्षितहरूको शहर हो। यो शिक्षाको नारा बोकेर वर्षौदेखि जहाँको तहीँ उभिएको र अझ एक दशकसम्म त्यहीँ ठाउँमा उभिने शहर हो। किन भने यहाँ सबैले सबैलाई चिनेका छन्, ‘तँ पनि चोर, म पनि चोर’, ‘तँ पनि फटाहा, म पनि फटाहा’, त्यसैले हामीले मिलेर पाल्पाको उन्नति गर्नु पर्छ। मैले कसैको विरोध गरें भने फेरि भोलिका दिनमा मेरा छोराछोरी नपढाइदेलान्, कुनै औषधी पसलमा मेरो उपचार नगरिदेलान्, कुनै सरकारी कार्यालयमा सिफारिस नदेलान् त्यसैले ‘तैँ चुप, मै चुप’। के कुनै व्यापारीले आफ्नो व्यापार विगारेर सरकारी कार्यालय (कलेज) राम्रो बनाउने सोच्न सक्छ? यो सामान्य नियम हो, वहाँहरूको दोष होइन। वहाँहरूले आफूले लगानी गरेको ठाउँलाई बढी प्राथमिकता दिनु भएको छ, कलेज त सरकारले लगानी गरेको भइहाल्यो त्यसमा किन ध्यान दिने अथवा त्यो किन नै राम्रो हुनु पर्यो र?
अब धिरेन्द्र सर जस्तो मान्छेले वृहद् र उदार शैक्षिक क्रान्तिको बाटो खुला गरिदिएपछि अन्यको के कुरा? अरूले पनि शुरू गरे र राम्रोसँग नाफा कमाइरहेका छन्। आखिर जसरी पनि नाफा कमाउनु र आफ्नो घरपरिवारको राम्रो गर्नु न हो। योगराज तथा अन्यसँग मैले त्यतिखेर भनेको थिएँ, कम्तिमा पाल्पामा नभएका अन्य विषयहरू पाल्पामा ल्याइदिए कति राम्रो हुने थियो? तत्कालिन अवस्थामा एउटा राम्रो टेक्निकल कलेज खुलेको भए पाल्पाको इज्जत अर्कै हुने थियो तर अब पाल्पाली र पाल्पा वरपरका विद्यार्थीहरूले साइन्समा मास्टर गर्न पाल्पा छाड्नु नै पर्ने भयो। अनि एकचोटि पाल्पा छाडेपछि पाल्पा फर्कने सम्भावना कम रहन्छ। त्यसैले कतिपय कुरा वा परिस्थितिको जिम्मेवार पाल्पावासी स्वयं नै हो यसलाई पाल्पावासीले मनन गर्नुपर्छ। नयाँ कुरा ल्याउन त परै जाओस्, कुनै वेला पाल्पामा रहेको नर्सिङ क्याम्पसलाई जोगाउन सकिएन, उसो त मिशनले यो फेरि शुरू गरेको छ।
करिब सन् १९९० तिरको डाटा हेर्ने हो भने पाल्पा क्याम्पसको पुस्तकालयमा करिब ६०,००० पुस्तक थियो, तर अहिले त्यो घटेर करिब ३०,००० मा पुगेको छ। यो भन्दा लाजमर्नु, यो भन्दा घिनलाग्दो र दिक्क लाग्दो के हुन सक्छ पाल्पाका लागि। अझ पनि पाल्पाले ठूला-ठूला स्वरले स्वास्थ्य, शिक्षा र पर्यटनको नारा दिइरहेको छ। संसारका जुनसुकै पुस्तकालयमा पनि पुस्तकहरू बढ्ने गर्छन् तर पाल्पामात्र त्यस्तो ठाउँ हो जहाँ पुस्तक घट्टछन्। उता धवल पुस्तकालयको के कुरा गर्नु? अब नाम र भवन बाहेक शायदै केही कुराहरू पनि अस्तित्वमा रहेका छैनन्। कुनै बेला प्रसिद्धि कमाएका कैलाशनगर, बसन्तपुरका पुस्तकालयहरूको अस्तित्व त अब कतै देखिदैन।
बडो गजबको प्रतिस्पर्धा छ पाल्पालीहरू माझ। नयाँ सोच्ने वा नयाँ आइडिया केही नभएजस्तो एउटाले कुनै कुरा खोल्यो भने अर्कोले खोलीहाल्नु पर्ने। करिब २५ वटा पुस्तकपसलहरू छन् तानसेन भित्र २५-३० हजार जनसंख्याका लागि। उसो त यसले पाल्पा जिल्ला र अन्य जिल्लाका लागि पनि व्यापार गरिरहेको छ भन्दा हुन् व्यापारीहरू, तर यो मात्र कारण होइन। कसले के मा नाफा गरिरहेको छ? त्यो हेर्छन् र नजिकै अर्को खोलिहाल्छन्। केही बर्ष अगाडिसम्म एउटा इमेल प्रिन्ट गर्दा तानसेन स्थित ‘बेकन’ले ८० रूपैयाँ लिएको थियो, आज त्यही तानसेनमा करिब ६ वटा साइवर क्याफे सञ्चालनमा छन्। कति नाफामा छन् र ग्राहक कति छन् थाहा छैन? तर पहिले कम्पिटिशन गर्नका लागि जथाभावि साइबर खोलेपछि पछि युनियन बनाएर पैसा (रेट) फिक्स गर्नुको के अर्थ हुन्छ? तर यहाँ भइरहेको छ। जति कम्पिटिशन गर्यो जनताका लागि त्यति फाइदा हो, तर उनीहरू जनताका लाग कम्पिटिशन गर्दैनन्। यस्ता खालका अनेकौं उदाहरणहरू नेपालका अन्य ठाउँमा कत्तिको पाइन्छ तर पाल्पामा यस्ता घटनाहरू पाइला-पाइलामा पाइन्छन् र यो पाल्पाको विशेषता पनि हो। यसैमा पाल्पावासीलाई गर्व भएजस्तो देखिन्छ। यसैमा आत्मसन्तुष्टी भएजस्तो देखिन्छ।

यस्तै-यस्तै कुराहरूका माझ ‘टुरिजम सेक्टर’ को विकासका लागि केही गर्ने अठोटका साथ एक्लिनु भएका मनमोहन सर र यसै सेक्टरमा लाग्ने अन्यसँग केही प्रश्नहरू गर्न मन लाग्छ। आखिर पाल्मामा के छ जो अन्यत्र छैन जुन कुरा हेर्न वा घुम्नका लागि पाल्पा आउने? के हिमाल हेर्न पाल्पा आउने, के मन्दिर हेर्न पाल्पा आउने, के माडी हेर्न पाल्पा आउने? अथवा मगर संस्कृति हेर्न? कति पुरानो र थोत्रो बसमा चढेर आउने? अहँ, २० वर्षदेखि चलिरहेका तानसेन-बुटवलका बस फेर्न वा अलि राम्रो राख्‍नका लागि कुनै पहल आजसम्म कसैले गरेको छैन। के तानसेन घुम्नका लागि आफ्नै प्राइवेट गाडी लिएर आउनु पर्ने हो? होइन भने सजिलोसँग तानसेन घुम्न के गर्नु पर्छ? अथवा, के श्रीनगर वा मिलेनियम र तानसेन बहुमुखीमा पढ्नका लागि पाल्पा आउने? अथवा स्टाफ नर्स गर्नका लागि मात्र तानसेन आउने? आखिर के का लागि, कसरी, किन तानसेन आउने? हामीसँग त्यस्तो के छ जुन नजिकै अन्य जिल्लामा छैनन्?
कुनै बेला तानसेनमा अलि पर्यटक हुने गर्थे, किनभने मिशनमा आउने विदेशीहरूले प्रचार गर्थे, बाहिरबाट आएर पाल्पामै पढेका विद्यार्थीहरूले प्रचार गर्ने गर्थे। तर पाल्पा र पाल्पालीहरूले बाहिरबाट आउने मान्छेहरूका लागि विस्तारै बाटो बन्द गर्दैछ। पाल्पा बहुमुखी क्याम्पसको पतन र अन्य साना-साना (इन्टर, स्नातकसम्म मात्र पढाइ हुने र कुनै त्यस्तो विशेषता नबोकेको सामान्य) कलेजहरूको उन्‍नति हुनु यसको शुरूवात मात्र हो। प्रतिक्षा गरौं अब धेरै वर्ष कुर्नु पर्दैन, पाल्पामा आउने मान्छेहरूको चाप घट्नेछ जसले पाल्पामा भाडाका घरहरू सस्तो हुनेछन्। पानीको समस्या पनि केही कम हुनेछ, ट्राफिक जाम वा भिडभाडको समस्या पनि केही कम हुनेछ र फोहर मैला वा अन्य धेरै समस्याहरू विस्तारै कम हुँदै जानेछन्। कल्पना गरौं त्यो दिनको, जहाँ विशुद्ध पाल्पाली र तानसेनबासीहरूले तानसेनमाथि राज गर्न पाउनेछन्। आखिर धेरै जसो समस्या नै मान्छेको अत्याधिक जनसंख्याले निम्त्याउने न हुन्। हुन त मेरा धारणाहरू अलि बढि नकारात्मक भयो होला तर अब बहस गर्ने बेला भइसकेको छ। अब, नयाँ पुस्ताले हस्तक्षेप गरेन, कराएन वा बोलेन भने पुराना पुस्ताले पाल्पा वा तानसेनको अस्तित्व संकटमा पार्नेछन् भन्‍ने लाग्न थालेकोले यो प्रस्तुत गरेको हो। यसमा सुझाव, गाली, माया वा खुला बहसका लागि हामी सबै तयार हुन जरूरी छ। खुला बहसले नै सभ्य र शिक्षित समाज तथा सुयोग्य नागरिकको सृजना गर्नेछ।
अस्तु।।।
(नोट: धिरेन्द्र श्रेष्ठ र चोलेश्वर शर्मा दुवै जना क्याम्पस प्रमुखका रूपमा उक्त क्याम्पसमा कार्यरत हुनुहुन्थ्यो र हाल सो संस्थासँग कुनै न कुनै रूपले आवद्ध हुनुहुन्छ। )

8/22/07

Bus Accident in Palpa

24 killed in Palpa mishap identified so far


PALPA, Aug 21 - Altogether 24 out of 25 persons killed in Monday’s bus accident in Palpa district have been identified so far, police involved in rescue operation said.
. One of the three, who were in critical condition, Yuwa Regmi, a resident of Rimuwa VDC-8, have been referred to the capital for further treatment, said the hospital sources. While the other two critically injured Himlal Bika from Mankot-6 Gulmi and Sher Singh Thapa from Juvung in Gulmi districts are being treated in the Mission Hospital. Thirty-one injured are under going treatment in the Mission Hospital at Tansen, the district headquarters. Most of them have head injuries. Twenty-Five commuters have returned home after treatment.
It has been confirmed that the number of passengers traveling in the bus was 81, including those inside the bus and on the top of the bus. The bus (Lu 1 Kha 3076) was going to Tamghas, Gulmi district headquarters, from Butwal when it veered off the Palpa-Tamghas road and plunge some 300 meters down into a stream.
16 died on the spot, 6 passengers died while being rushed to hospital and three more died while undergoing treatment.“The accident occurred after the driver suddenly accelerated the bus near a landslide site “an injured passenger said.
The bus driver admitted that the speed led to the accident but it was “to escape stones rolling down from the hills.”
He is now in the police custody.
Meanwhile, blood is getting scarce in Palpa.
"The mission hospital lacks enough blood for the injured ones. So we have requested the people to donate blood," said DSP Bhim Prasad Dhakal.
The list of identified dead persons:
1. Basi Sara Thapa, 53, Baglung
2. Krishna Kharel, 50, Palpa3. Sabitra Kunwar, 18, Gulmi
4. Baburam Gyawali, Gulmi
5. Seer Bahadur Thapa, 28, Kapilvastu
6. Hari Kala Thapa, Gulmi
7. Amrit Thapa, 3, Gulmi
8. Bishnu Khati, Tansen
9. Uma Kanti Tandon,42, Gulmi
10. Devaka Kunwar, Nawalparasi
11. Rasu Tonson, 4, Gulmi
12. Janga Bahadur Gautam, Gulmi
13. Mohan Singh Khatri, Gulmi
14. Rama Adhikari, Arghakhanchi
15. Mina Khatri , Gulmi
16. Gita Poudel, Rupandehi
17. Hari Kala Ghimire, Gulmi
18. Sapana Ghimire, Gulmi
19. Ashwin Khatri, 2, gulmi
20. Sabitra Devi Khadka , Gulmi
21. Bal Bahadur Rajali, Gulmi
22. Harka aBahadur Rana, Syanjha
23. Ram Prasad Khanal, Rupandehi
24. Bhim Bahadur Rai, Morang
(Extracted from ekantipur.com)